Hövzə Xəbər Agentliyinin | Müasir qarışıq və təlatümlü dünyada, ümidsizlik və ruh düşkünlüyü hallarının hökm sürməsi bir çox fərd və cəmiyyəti öz içinə çəkmişdir. Bu şəraitdə, ümid anlayışı tədricən mahiyyətini itirmək təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Ümidlər ya səthi ya saxta ya da sırf passiv xarakter daşıyır. Bunlar nəinki mövcud çətinliklərin düyünlərini açmır, bəzən isə fərdi və ictimai məsuliyyətdən qaçış üçün bir vasitəyə çevrilir.

Belə bir vəziyyətdə “Həqiqi ümid” axtarışı, “Mehdi ümidinin” yenidən canlanması və dirçəldilməsi üçün əsaslı bir çağırışdır. Bu ümid yalnız dini bir şüar deyil, qeybət dövrünün mürəkkəb mənzərəsində fərd və cəmiyyət üçün teoloji, idraki və əməl yönümlü bir hərəkətverici qüvvədir.

Bu ümid “elmin" (intizarın idrak fəlsəfəsi) və “imanın” (qəlbi və əməli dayaqlar) müdrik sintezindən qaynaqlanır və müasir dünyanın reduksionist və passivləşdirici ümid modellərinə qarşı canlı, istiqamətverici bir nümunə təqdim etməyə çalışır. Əsas məqsəd isə ümidi şüar müstəvisindən çıxararaq, “təsirli ictimai əmələ” çevirməkdir.

Ümidin “olmağından ” — “ola bilməsinə” qədər olan doğru ümidin hərəkəti, qeybət çərçivəsində 

“Həqiqi ümid” anlayışının əsas məsələsi budur: Mehdi intizarı kimi müqəddəs və teoloji bir məfhum necə gündəlik həyat və sosial fəaliyyətlərdə praktik və təsirli bir strategiyaya çevrilə bilər?

Ümid necə sırf zehni bir haldan, inkişaf və transformasiya yaradan hərəkətverici qüvvəyə yüksələ bilər? Qeybət dövrü yalnız kənara çəkilmək üçün bir bəhanə deyil, əksinə, “həqiqi ümidin” ölçülərinin sınandığı və onun həqiqi funksiyalarının üzə çıxdığı bir mühitdir.

Bu ümid yalnız uzaq gələcəyə yönəlmir, həm də indini və bu anı da təsirləndirir. Burada “elm” və “iman” sadəcə nəzəri biliklər deyil, əksinə ümidin aktivləşdirilməsi və onu fərdi və ictimai tərəqqinin hərəkətverici stimuluna çevirmək üçün vasitələrdir.

Analitik istiqamətlər və icra mexanizmləri

1. Ümidin elm və iman səviyyəsində mövqeyi: Çağırışlar və strategiyalar

Çağırış 1: İdraki və ideoloji reduksionizm
Tarix boyu “Mehdi ümidi” bəzən ifrat bəzən də təfrit şərhlərin qurbanı olmuşdur. Bir tərəfdən onun sırf siyasi ideologiyaya endirilməsi ilə mövcud vəziyyəti bəraət qazandırmaq və ya fəaliyyətsizliyi dərinləşdirmək məqsədilə, digər tərəfdən isə onun sadəcə fərdi-əxlaqi bir inanca çevrilməsi kimi hər hansı ictimai yüklənmədən azad halda olub. Bu reduksionist yanaşmalar ümidin əsas funksiyasını, yəni gücləndirmə və istiqamətvermə rolunu məhdudlaşdırır.

İdraki həll yolu: Geniş və hərtərəfli bir intizar idrakşünaslığının formalaşdırılması. Bu idrakşünaslıq yalnız rəvayətlərin sadə təkrarına deyil, intizarın ontoloji, antropoloji, sosioloji və tarixi müstəvilərlə münasibətinin dərin təhlilinə əsaslanmalıdır. Elmi konfransların təşkili, yüksək səviyyəli akademik və ictimai məzmunun hazırlanması, həmçinin din və universitet mütəxəssisləri arasında fikir mübadiləsi platformalarının yaradılması bu hədəfə çatmaq üçün əsas vasitələrdəndir. İntizarın fəal tərəflərinə vurğu və qeybət dövründə intizar sahiblərinin məsuliyyətlərinin açıqlanması bu strategiyanın əsas sütunlarıdır.

Çağırış 2: İmanın əməldən ayrılması (passiv humanizm)

Müasir dünyada passiv humanizm meyli, imanı yalnız qəlb və fərdiyyət sahəsinə məhdudlaşdıraraq ondan sosial fəaliyyət gözləməyən yanaşma ciddi bir çağırışdır. Bu baxış, imanı hərəkətverici qüvvə olmaqdan çıxarır və ona yalnız sakitləşdirici bir rol verir.

Praktiki həll yolu: İntizar kontekstində dinamik imanın izahı. Belə bir iman ki, yalnız qəlbdə deyil, iradədə, fərdi əxlaqda və ictimai davranışlarda da təcəlli edir. İntizarla yaşamağa dair əməli modellərin hazırlanması, sosial ədalətə bağlılıq, məhrumiyyətlərin aradan qaldırılması üçün səylər, cəmiyyətin islahında fəal iştirak, iş və həyat mühitində məhdəvi əxlaqın təşviqi kimi. Bu modellər şüar səviyyəsindən çıxmalı, davranış təlimatlarına çevrilməli və təhsil, media və vətəndaş institutları vasitəsilə geniş yayılmalıdır.

2. Dərin imamət biliyi və dinamik imanın, ümidin əməl stimuluna çevrilməsində rolu

a) Dərin imamət biliyi: Fəaliyyət üçün bir üfüq

İmamət biliyi burada yalnız adların və tarixlərin qorunması deyil, İmamın “aləmin qütbü”, ilahi feyzin vasitəçisi və bəşəriyyətin kamil nümunəsi kimi mövqeyinin dərin anlaşılmasıdır. Bu bilik, qeybəti “yoxluq” kimi deyil, “pərdə arxasından mövcudluq” və intizar sahiblərinin zühura zəmin hazırlamaq məsuliyyəti kimi dərk edir.

Analitik həll yolu: Qeybət fəlsəfəsinin və qeybətdə olan İmamın kosmik və ictimai sistemdəki funksiyalarının izahı. Bu izah, passivlik aşılamalı deyil, əksinə müdrik fəaliyyət üçün motivasiya yaratmalıdır.

Məsələn, İmamın təqvini və təşrii vilayətinin tanınması cəmiyyətdə ədalətli və əxlaqi strukturların qurulmasına necə ilham verə bilər? İmamın hidayətçi rolu bizi necə özünütərbiyəyə və ilahi prinsiplərə əsaslanan cəmiyyət quruculuğuna yönəldə bilər? Bu yanaşma ilə kitabların, məqalələrin və ixtisaslaşmış seminarların hazırlanması zəruridir.

b) Dinamik iman: İnancı təsirli ictimai əmələ çevirmək

Məhdəvi ümid çərçivəsində dinamik iman, qəlbdəki etiqadları cəmiyyətdə konkret və ölçülə bilən fəaliyyətlərə çevirən qüvvədir. Bu iman, fərddən yalnız zühuru gözləməyi deyil, həm də məhdəvi idealların reallaşması yolunda aktiv addımlar atmağı tələb edir.

İcra mexanizmi: İntizar yönümlü fəaliyyət modellərinin hazırlanması və tətbiqi modelləri müxtəlif sahələri əhatə edə bilər:

İqtisadi: iqtisadi ədalətin təşviqi, korrupsiya ilə mübarizə, milli istehsalın dəstəklənməsi və cihad ruhlu sahibkarlığın təşviqi.

Mədəni: İran İslam Respublikasının həyat tərzinin təbliği, məqsədli bədii və media məzmununun istehsalı, mədəni təcavüzlə mübarizə.

Siyasi-ictimai: İctimai taleyin müəyyən edilməsində fəal iştirak, ədalət tələbkarlığı, zülm və istibdadla mübarizə, sosial həmrəyliyin möhkəmləndirilməsi

Bu modellər müasir tədris və təbliğ vasitələrindən təlim seminarları, media kampaniyaları, kiçik fəaliyyət qruplarının təşkili kimi  istifadə edilməklə cəmiyyətə inteqrasiya edilməlidir.

Nəticə

“Həqiqi ümid” intizar aynasında sadəcə bir şüar deyil, qeybət dövrünün çağırışları ilə üzləşmək üçün nəzəri və əməli bir çərçivədir. Bu çərçivə, intizar idrakşünaslığının dərinliyi ilə dinamik imanı birləşdirərək, insanı yalnız passivlik və ümidsizlikdən xilas etmir, həm də onu zühurun zəmindəşlənməsi yolunda fəal və təsirli bir subyektə çevirir.

Bu baxışda, intizar passiv bir durğunluq deyil. O, hərəkətverici qüvvədir və inkişafın stimulu, kamilliyin inkişafı və qaranlıqlardan xilas üçün nurdur. Bu ümidin təsirli ictimai əmələ çevrilməsi isə insanlığın ən böyük ideali Məhdəvi ədalətli dövlətin zühuru üçün indiki həssas tarixi dövrdə atılacaq ən mühüm addımdır.

Zeynəb Səfayi