Hövzə xəbər agentliyinin məlumatına görə, kişilər üçün qızılın haram olunması sadəcə bir röya iləmi bağlıdır? Bu fiqhi hökmün arxasında hansı fəlsəfə dayanır? Gəlin birlikdə kişilər üçün qızılın haram edilməsinə dair əsaslandırmaları və hikmətləri araşdıraq.

Sual:

Rəvayət edilir ki, Peyğəmbər (s) bir kişinin barmağında qızıl üzük gördükdə, ona yaxınlaşıb üzüyü çıxardı və yerə atdı, sonra belə buyurdu: «یَعْمِدُ أَحَدُکُمْ إِلَی جَمْرَهٍ مِنْ نَارٍ فَیَجْعَلُهَا فِی یَدِهِ ...»
"Sizdən biri gedib əlində bir köz parçası (od qəlpəsi)mi daşıyır?"
(Bu ifadə ilə) Peyğəmbərin (s) kişilər üçün qızıl üzüyü haram etməsi nə iqtisadi, nə də cinsiyyətə bağlı səbəblərlə izah olunur. Əksinə, o, bir röya – simvolik bir mənzərə – görmüşdü: kişinin əlindəki qızılı od kimi görmüş və bu mənəvi baxış fiqhi hökmün verilməsinə səbəb olmuşdu.

Siz bu təhlillə razısınızmı?

Cavab:

Dünyada kişilər üçün qızıl və ondan hazırlanan zinət əşyaları – məsələn, üzük, zəncir, boyunbağı, bilərzik və ya qızıl qol saatı – taxmaq haramdır; istər namaz zamanı, istərsə də namazdan kənar hallarda. Həmçinin bu əşyalarla qılınan namaz batildir. Bu hökmün səbəbləri barədə müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür ki, bunlara aşağıda bəzi məqamlar şəklində nəzər salacağıq.

Birinci məqam: Hökm və qanunların fəlsəfəsi

Bir çox İslam alimlərinin fikrincə, dini hökmlər (haram, vacib, müstəhəb və s.) müəyyən fayda və zərərlərə əsasən müəyyən edilir. Yəni bir əməldə hansısa fayda mövcuddursa, Allah onu vacib və ya müstəhəb etmişdir; əgər bir əməldə zərər və fəsad varsa, Allah onu haram və ya məkruh etmişdir. (1)

Alimlər bu hökmlərin səbəblərini izah etmək üçün kitablar qələmə almışlar. Bu əsərlərdə dini hökmlərin fəlsəfəsi və səbəbləri, Məsum İmamlar (ə) tərəfindən nəql olunan hədislər əsasında açıqlanır. Bu cür kitablar “İləl-əl-şərayi” (şəriətlərin səbəbləri) adlandırılır.

Hökmlərin təyin edilmə səbəbləri (dəlliləri) bir və ya bir neçə amilə əsaslana bilər. Bəzi rəvayətlərdə bir hökmün verilməsinə bir neçə səbəb göstərilmişdir. (2) Bu səbəbdən Məsumların (ə) hökmlərin səbəbləri ilə bağlı açıqlamalarını elə şərh etmək düzgün deyil ki, guya yalnız və yalnız bu səbəbə görə həmin hökm verilmişdir; çünki ola bilər ki, digər səbəblər də mövcuddur, lakin Məsum İmam həmin rəvayətdə onları qeyd etməmişdir.

Qısa olaraq belə demək olar: İslam hökmlərinin hər birinin mütləq bir və ya bir neçə səbəbi vardır. Bəziləri rəvayətlərdə açıqlanıb, digərləri isə ola bilsin ki, rəvayətlərdə qeyd olunmayıb. Bu sahədə ağıl və təxmini düşüncələr əsasında hökm vermək nəticə verməz; bu səbəbdən rəvayətlərdə gələn məzmuna əsaslanmaq lazımdır.

İkinci məqam: Dünyada kişilər üçün qızıldan istifadə etməyin haram olunmasının fəlsəfəsi

Kişilər üçün dünyada qızıldan istifadə etməyin haram olması barədə, sualda qeyd olunan rəvayətə (Peyğəmbərin kişinin əlindən qızıl üzüyü çıxarıb atması) heç bir şiə alimi istinad etməmiş və bu rəvayətə əsasən kişilər üçün qızıldan istifadə etməyin haram olduğuna dair fətva verməmişdir.

Əslində, şiə fiqhinin əsasını, kişilər üçün qızıldan istifadə etməyin açıq şəkildə haram olduğunu bildirən rəvayətlər təşkil edir və bu rəvayətlərdə qeyd olunur ki, qızıldan istifadə dünyada haram, yalnız axirətdə — cənnətdə — caizdir. (3) Hətta məşhur “İləl-əl-şərayi” kitablarında bu rəvayət nəql olunmamış və kişilər üçün qızıldan istifadənin haram olmasına başqa səbəblər göstərilmişdir. (4) Sözügedən rəvayət əsasən sünni mənbələrində yer alır və onlarda istifadə olunmuşdur. (5)

Hətta bu rəvayətin məzmunu qəbul edilsə belə, yalnız bu səbəbə – yəni Həzrət Peyğəmbərin qızılın kişilər üçün gerçək mahiyyətini və mənəvi şəklini (od kimi) görməsinə – əsaslanaraq hökm vermək olmaz. Çünki bununla yanaşı, Məsumların bəyanlarında qeyd olunmamış başqa səbəblər də mövcud ola bilər.

Hətta belə düşünmək də çox məntiqlidir ki, Peyğəmbərin qızılı kişinin əlində bir od parçası kimi görməsi, bu zinət əşyasının kişilər üçün dünyada doğurduğu fəsadların bir simvolik təcəssümüdür. Yəni həmin “od parçası”, qızıldan istifadə ilə bağlı dünyəvi zərərlərin mənəvi şəkil almış formasıdır. Lakin axirət, özünəməxsus qanunlara və qaydalara malik olduğundan, orada qızıldan istifadə caizdir və hətta cənnət nemətlərindən biri sayılır. (6)

Nəticə

Şəriət hökmləri, real fayda və zərərlərə (məsələhət və fəsadlara) əsaslanır; bunlardan bəziləri rəvayətlərdə qeyd olunub, lakin bir və ya bir neçə səbəbin göstərilməsi o demək deyil ki, bu hökmün başqa səbəbi yoxdur. Kişilər üçün qızıldan istifadə etməyin haram olunmasının fəlsəfəsi ilə bağlı da qeyd edildi ki, dəlil ilə səbəb (iəllət) bir-birinə qarışdırılmamalıdır. Hökmün dəlili, kişilər üçün dünyada qızıldan istifadənin haram olduğunu açıq şəkildə bildirən rəvayətlərdir; lakin səbəbi, bir və ya bir neçə amil ola bilər ki, bunlar rəvayətlərdə tam şəkildə əksini tapmamışdır.

Sualda qeyd olunan rəvayət isə yalnız sünni mənbələrində yer alır və hətta bu rəvayətin məzmunu qəbul olunsa belə:

1. Bu hökm üçün başqa səbəblərin də mümkün olduğunu nəzərə almaq lazımdır və bu rəvayəti yeganə səbəb kimi qəbul etmək düzgün deyil;

2. Həmin rəvayətdəki mənzərə – kişilərin əlindəki qızılın od kimi görünməsi – də, əslində, dünyada kişilər üçün qızıldan istifadənin doğurduğu mənəvi və sosial fəsadların bir simvolik təcəssümü kimi dəyərləndirilə bilər.

Bu səbəbdən, bu görüntüdən belə nəticəyə gəlmək olmaz ki, bu hökm real fəsadlara əsaslanmır və yalnız Peyğəmbərin (s) gördüyü mənəvi-röyavi bir təsvir səbəbilə verilib.

Qeydələr: (Haşiyələr)

1. Daha ətraflı öyrənmək üçün bax: Əli Dost, Əbulqasım, "Hökmlərin real fayda və zərərlərə uyğun olub-olmaması", İslam Hüququ Jurnalı (Fiqh və Hüquq Əvvəli), 1384 Ş, Nömrə 6.

2. Nümunə üçün bax: Səduqu, Məhəmməd bin Əli, "iləl-əl-şərayi", Beyrut, Əl-Ələmiyyə müəssisəsi, 1408 Q, Cild 2, Səh. 20 və 32.

3. Nümunə olaraq bax: Nəcəfi, Məhəmməd Həsən, "Cavahirul-kəlam", Müəllif Abbas Quçani, Beyrut, Dar İhyaul-Turah-əl-Ərəbi (Ərəb irsinin dirçəlməsi), 1362 Ş, Cild 8, Səh. 111.

4. Nümunə kimi bax: Səduqu, Məhəmməd bin Əli, "iləl-əl-şərayi", Beyrut, Əl-Əlmiyyə Nəşriyyatı, 1408 Q, Cild 2, Səh. 349.

5. Nümunə kimi bax: Əl-Nişaburi, Müsilm bin Həccac, "Səhih Muslim", Məhəmməd Fudud Abdulbaqinin araşdırması, Beyrut, Dar İhyaul-Turah_əl-Ərəbi, Nəşr Tarixi Yox, Cild 3, Səh. 1655.

6. Həcc surəsi, 23-cü ayə: "Onlar orada qızıl və inci biləzikləri ilə bəzənəcəklər."

Mənbə:  Quran  sual saytı.