Hövzə Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, Ayətullah Burucerdi dövrünə qədər keçən min illik müddətdə şiə mərcəiyyət tarixində ümumilikdə 58 böyük müctəhid mərcəi-təqlid kimi tanınıb. Onlardan 34 nəfəri iranlı, 24 nəfəri isə ərəbdilli olub. Ərəb müctəhidlərdən 16-sı İraq, 7-si Suriya, 1-i isə Oman mənşəlidir. Bu 58 müctəhiddən 40 nəfəri İraqda, 14 nəfəri İranda təhsil alıb, 4 nəfərin isə harada təhsil aldığı məlum deyil.

1326-cı ildə Qum elmi hövzəsində 2000 tələbə

Ayətullah Burucerdi mərcəiyyətə başladıqda, Qum elmi hövzəsində təqribən 2000 tələbə təhsil alırdı və onun rəhbərliyi ilə hövzə yeni bir dirçəliş və yenilənmə dövrünə qədəm qoydu. Onun təhsil, nəşriyyat və beynəlxalq əlaqələr sahəsindəki yenilikçi təşəbbüsləri nəticəsində Qum hövzəsi ciddi struktur islahatlarına uğradı. Əsas dini əsərlərin korrektə olunaraq nəşri tələbələrə müntəzəm təqaüdlərin verilməsi və ixtisaslaşmış elmi jurnalların təsis olunması bu yeniliklərin əsas sütunlarını təşkil edirdi.

Bu 58 nəfərdən 18-i İranda, 6-sı Suriyada, qalanları isə İraqda yaşamışdır. Onlardan yalnız 31 nəfəri ruhani ailəsində böyümüş, 48 nəfəri şəhər, digərləri isə kənd mənşəli olmuşdur. Onların hamısı İslam hökmlərinin qorunması və icrası məsələsində ortaq strateji məqsədlərə malik idilər, lakin bu məqsədləri həyata keçirməkdə fərqli taktiki yanaşmalara sahib idilər.

Ayətullah Burucerdinin elmi hövzəni idarəetmə üsulları

Ayətullah Burucerdinin mərcəiyyətə başlaması ilə elmi hövzə yeni bir inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. O dövrdə, 20-ci ilin sentyabrından sonra Qum və Nəcəfə gələn gənc tələbələr tədricən təhsil alaraq, elm sahəsində tanınmış alimlər sırasına daxil oldular. Onlar artıq öz çıxışlarını edə, məqalələr yaza və hətta öz jurnallarını təsis edə bilirdilər.

Qum Elmi Hövzəsindəki tələbə dayı və Ayətullah Burucerdinin fəaliyyətləri

Qum Elmi Hövzəsində tələbə sayı (1326-cı il) Qum elmi hövzəsində 1326-cı ildə tələbələrin sayı 2000 nəfər idi.

Ayətullah Burucerdinin Elmi Hövzəyə yardımları və fəaliyyətləri
Resul Cəfəriyan "Şiə Siyasi Mərcəiyyəti" adlı məqaləsində Ayətullah Burucerdinin elmi hövzə ilə bağlı fəaliyyətlərini aşağıdakı şəkildə qeyd edir:

1. Kitabların korrektəsi və nəşriyyat: Ayətullah Burucerdinin təşviqi ilə, elmi hövzənin inkişafı üçün əsas vasitə olan bəzi əsas kitablar düzgün şəkildə korrektə edilərək çap olundu və tələbələrin istifadəsinə verildi.

2. Tələbə sayının artması və təqaüd sistemi: Tələbələrin sayında artım müşahidə olunurdu və müntəzəm təqaüd ödənişləri ilə tələbələrin daha yaxşı təhsil alması və Qumda daha uzun müddət qalaraq elmi inkişaf etmələri üçün şərait yaradıldı. Lakin bu ödənişlər tələbələrin həyatını tam təmin etməyə yetmirdi. Nəticədə, bəzi tələbələr digər şəhərlərə köçdü və ya təhsilini davam etdirmək üçün təhsil və universitetlərdə işə düzəlməyə başladılar.

3. Xarici ölkələrdə yaşayan şiələrlə əlaqələrin qurulması və nümayəndələrin göndərilməsi
Ayətullah Burucerdinin dövründə elmi hövzənin inkişaf səviyyəsi o həddə çatmışdı ki, xarici ölkələrdə yaşayan şiələrlə əlaqə qurmaq üçün Avropa ölkələrinə nümayəndələr göndərildi. Məsələn, Məhəmməd Mühəqqiqi Almaniyaya, Mehdi Hairi isə ABŞ-a göndərilmişdi.

4. Jurnalların təsis edilməsi
Bu dövrdə "Hikmət", "İslam Məktəbi" və "Şiə Məktəbi" adlı jurnallar təsis olundu. Bu nəşrlər dini-mədəni sahədə mətbuat fəaliyyətlərinin inkişafında mühüm rol oynadı.

5. Misir alimləri ilə əlaqə və Darut-Təqrib təşkilatı
Ayətullah Burucerdi dövründə Misir alimləri ilə əlaqələr quruldu və "Darut-Təqrib" adlı birlik təşkil olundu. Burada Ayətullah Məhəmməd Təqi Qumi kimi nüfuzlu alimlərin iştirakı ilə fəaliyyət göstərildi. Bu, din və məzhəb düşüncəsinin qlobal səviyyədə yayılmasının, eyni zamanda şiə və sünni birliyinin təşəbbüs tapmasının əlaməti idi. Belə bir təşəbbüsün böyük mərcə səviyyəsində baş verməsi son əsrlərdə nadir hallardandır və onun banisi Ayətullah Burucerdi olmuşdur.

6. Dində və məzhəbdə nüfuzun bərpası
Bütün bu fəaliyyətlərdən daha önəmlisi isə din və məzhəbin cəmiyyətdəki mövqeyinin möhkəmləndirilməsi idi. Rza şah dövründə ciddi zərbə alan dinin nüfuzu, bu mərhələdə bərpa olundu. Son üç-dörd onillikdə maarifçilərin təbliğatı və istibdad rejiminin dəstəyi ilə zəifləmiş olan mərcəiyyətin mövqeyi yenidən gücləndi.

7. Bu dövrdə həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən biri də elmi hövzədə sonrakı mərhələlərdə həm elmi, həm də siyasi baxımdan fəal rol oynayan yeni bir alim nəslinin yetişdirilməsi idi. Bu istiqamətdə Əllamə Təbatəbai, rəhmətlik Seyid Məhəmməd Mühəqqiq Damad və İmam Xomeyninin verdiyi təfsir və fəlsəfə dərsləri xüsusi təsirə malik olmuşdur.

Şəhid professor Mürtəza Mutəhhəri və İmam Musa Sədr bu hövzənin yetişdirdiyi parlaq simalardan yalnız ikisidir; onlara bənzər daha çox sayda nümunələr mövcuddur.

Rəhmətlik Ayətullah Burucerdi, bölgələrdəki elmi hövzələrin də gücləndirilməsi üçün ciddi səylər göstərmiş və hətta Nəcəfdə bir dini məktəb də təsis etmişdir.

Mənbə: "İslam Respublikasında hövzə ilə dövlətin müstəqilliyi", s. 144