Qum Elmi Hövzəsinin müəllimlərindən biri olan Höccətül-İslam vəl-Müslimin Əhməd Fərbəhi, Hövzə Xəbər Agentliyinin Sari şəhəri üzrə  müxbiri ilə söhbətində “fəlsəfənin” əhəmiyyətinə toxunaraq bildirdi: Bəzən bu sual ortaya çıxır ki, fəlsəfəyə meyl etmək, fəlsəfəni sevmək yaxşıdırmı, yoxsa pis?

O, İmam Həsən Əsgəridən (ə) nəql olunan bir rəvayətə işarə edərək dedi:
«سیأتی زمان علی الناس وجوههم ضاحکه مستبشره و قلوبهم مظلمه متکدره. السنه فیهم بدعه و البدعه فیهم سنة المؤمن بینهم محقر و الفاسق بینهم موقر امراؤهم جاهلون جائرون و علماؤهم فی ابواب الظلمة سائرون اغنیائهم یسرقون زاد الفقراء و اصاغرهم یتقدمون علی الکبراء و کل جاهل عندهم خبیر و کل محیل عندهم فقیر لایمیزون بین المخلص و المرتاب و لایعرفون الضأن من الذئاب علماؤهم شرار خلق الله علی وجه الارض لانهم یمیلون الی الفلسفه و التصوف و ایم الله انهم من اهل العدول و التحرف یبالغون فی حب مخالفینا و یضلون شیعتنا و موالینا ان نالوا منصبا لم یشبعوا عن الرشاء و ان عبدوا عبدوا الله علی الریاء ألا انهم قطاع طریق المؤمنین و الدعاة الی نحلة الملحدین فمن ادرکهم فلیحذرهم و لیصن دینه و ایمانه»

Elə bir zaman gələcək ki, insanların üzləri gülər və sevincli, lakin qəlbləri qaranlıq və kədərli olacaq. O zaman bidətlər sünnə, sünnələr isə bidət sayılacaq. Mömin onların arasında dəyərsiz, fasiq isə hörmətli olacaq. Başçıları cahil və zalım, alimləri isə zülmkarların qapılarında dolaşan insanlar olacaq. Zənginləri kasıbların ruzisini oğurlayacaq, gəncləri böyüklərin önünə keçəcək. Hər bir cahil bilici, hər bir hiyləgər isə kasıb sayılacaq. Onlar ixlaslı ilə riyakarı, qoyunla canavarı bir-birindən ayırmayacaqlar. Onların alimləri Allahın yaratdıqları içində ən pis insanlardır. Çünki onlar fəlsəfəyə və təsəvvüfə meyl edəcəklər. And olsun Allaha, onlar ədalətdən və haqq yoldan uzaq insanlardır. Düşmənlərimizi sevməkdə ifrata varar, bizim şiələrimizi və dostlarımızı azdırarlar. Əgər bir məqam əldə etsələr, rüşvətlə doymayacaqlar. Əgər ibadət etsələr, riya ilə edəcəklər. Agah olun! Onlar möminlərin yolunu kəsənlər və azğın məzhəblərə çağıranlardır. Kim onlarla qarşılaşsa, onlardan uzaq dursun və imanını qorusun.”

Höccətül-İslam Fərbəhi əlavə etdi ki, bəzi fəlsəfə əleyhdarları bu rəvayəti şiə fəlsəfə məktəbinin böyük simalarına  mərhum Əllamə Təbatəbai (r), İmam Xomeyni (r) və onların davamçılarına tətbiq etməyə çalışırlar.

O, fəlsəfənin müxtəlif mənalarının olduğunu vurğulayaraq dedi: Şiə hikmət sahibləri arasında fəlsəfənin ən çox işlənən mənalarından biri varlığın ümumi prinsipləri, məsələn məbəd (başlanğıc) və məad (axirət) kimi mövzular barədə əqli və məntiqi müzakirələr aparmaqdır. Bu mənada fəlsəfə, əslində, bizim etiqadi rəvayətlərimizin böyük bir qismini əhatə edir.
Çünki bir çox etiqadi hədislərimiz də məhz varlığın ümumi xüsusiyyətləri məhdu­d və qeyri-məhdud, hadis və qədim və digər mövcudluq bölmələri haqqında əqli mübahisələrdir. Əhli-beyt (ə) bu mövzular haqqında danışmış, həm də tamamilə əqli və dəlilə əsaslanan üsuldan istifadə etmişlər.

Höccətül-İslam vəl-müslimin Əhməd Fərbəhi bildirdi: Biz fəlsəfəni bu mənada öyrənməyi vacib hesab edirik, amma bu, mütləq Əhli-Beyt (ə) məktəbində öyrənilməlidir. Bu, eyni zamanda Molla Sədranın da vurğuladığı bir prinsipdir. Eyni zamanda başqalarının fikirlərini də tənqid edib araşdırmaq lazımdır ki, haqq məktəbi daha yaxşı tanınsın və müdafiə olunsun.

O, əlavə etdi ki, sözügedən rəvayətdə “alimlər” sözünü fəlsəfəni yuxarıda qeyd olunan mənada öyrənənlərə aid etmək yanlışdır. Əks halda, Əhli-Beyt (ə) də həmin alimlərin başında dayanmış olacaqdılar, çünki onlar da varlığın ümumi prinsipləri haqqında əqli mübahisələrə meylli idilər. Beləliklə, rəvayət hər mənada da olsa, şiə alimlərinə fəlsəfəni bu mənada öyrənənlərə aid deyil.

Höccətül-İslam Fərbəhi qeyd etdi ki, kontekst və səhnə şəraiti göstərir ki, fəlsəfə dedikdə məqsəd yalnız başqalarının, o cümlədən Əhli-Beytə (ə) qarşı çıxanların iddialarıdır. Kimsə bu iddialara meyl edər və onları cəmiyyətə yayarsa, amma bunları tənqid etməz, Əhli-Beytin (ə) sözləri ilə müqayisə etməz və onları müdafiə etməzsə, o zaman “Allahın yaratdığının ən pisi ” kateqoriyasına daxil olur.

Höccətül-İslam Əhməd Fərbəhi xatırlatdı ki, bu mənaya oxşar bir ifadə digər bir rəvayətdə də mövcuddur. Rəvayət belədir:

«فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی سَمِعْتُکَ تَنْهَی عَنِ الْکَلَامِ وَ تَقُولُ وَیْلٌ لِأَصْحَابِ الْکَلَامِ!...فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنَّمَا قُلْتُ فَوَیْلٌ لَهُمْ إِنْ تَرَکُوا مَا أَقُولُ وَ ذَهَبُوا إِلَی مَا یُرِیدُون» (کافی ج ۱؛ ص: ۱۷۱)
“Dedim: Sənin fədakarlığına qurban olum, mən eşitdim ki, sən kəlamdan çəkindirirsən və deyirsən: ‘Vay kəlam sahiblərinə!’
Əba Abdullah (ə) dedi: Mən yalnız demişəm ki, əgər mənim dediklərimi buraxıb, istədiklərinə yönələrlərsə vay olsun o kəslərə!”
(Kafi, cild 1, səh. 171)

Bu rəvayət göstərir ki, kəlamçılar və filosoflar yalnız başqalarının sözlərinə diqqət yetirir, Əhli-Beytin (ə) sözlərini öyrənmədən və yaymadan fəaliyyət göstərirsə, onlar “Allahın yaratdıqları içində ən pislər” kateqoriyasına daxildir.
Amma öz ömürlərini Əhli-Beytin (ə) kəlamlarını anlamağa və yaymağa sərf edənlər bu kateqoriyaya daxil deyillər. Hər hansı bir şiə filosofunun Əhli-Beytə (ə) qarşı düşmənləri sevməkdə ifrata getdiyini sübut edən bir dəlil yoxdur ki, onlar bu ifadələrə uyğun gəlsin:

“And olsun Allaha, onlar ədalətdən uzaq və azğın insanlardır; düşmənlərimizi sevməkdə ifrata varırlar.”

Xəbərin sonu