Hövzə Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, Rəbiül-əvvəlin iyirmi üçüncü günü Həzrət Məsumənin (s.ə.) Qum şəhərinə gəlməsinin ildönümü münasibətilə xatırladırıq ki, bu qısa hüzur İran tarixində böyük bir dönüş yaratdı. Qum şəhəri onun mübarək hərəmi sayəsində Əhli-beyt (ə) alim və mənəviyyatının mərkəzinə çevrilərək şiəliyin inkişafında əsaslı rol oynadı.

Həzrət Məsumənin (s.ə.) İranda şiəliyin yayılmasında rolu

Həzrət Məsumənin (s.ə.) Mədinədən Quma hicrəti İranın şiə tarixində böyük bir dönüş nöqtəsi hesab olunmalıdır. O, Qumda təqribən 17 gün qaldı, lakin bu qısa hüzur və onun dəfni Qumu şiə elm və mənəviyyatının mərkəzinə çevirdi. Sonralar bu şəhər “Ümmül-Qura əş-şiə” (şiə aləminin mərkəzi) adı ilə məşhurlaşdı.

Tarix yaradan hicrət

Həzrət Məsumənin (s.ə.) hicrəti, hicrətin ikinci əsrinin ortalarından üçüncü əsrin ortalarına qədər davam edən yüz illik şiə hicrətləri arasında seçilən bir mövqeyə malikdir. Bu hicrət, Həzrət İmam Rzanın (ə) hicrəti kimi İranın simasını dəyişdirdi və onun mədəni yönünü Əhli-beyt (ə) təlimlərinə doğru istiqamətləndirdi.

Qum – şiəliyin döyünən ürəyi

Həzrət Məsumənin (s.ə.) mübarək hərəmi sayəsində Qum şəhəri möminlərin pənahgahına və alimlərin, mühəddislərin məskəninə çevrildi. Məsumə xanımın ziyarətinə dair Əhli-beyt imamlarının (ə) dəfələrlə etdiyi tövsiyələri onun uca məqamını daha da aydın göstərir. Rəvayətlərdə belə buyurulur:

Hər kəs qızımı Qumda ziyarət etsə, cənnət ona vacib olar.

Hər kəs bacımı Qumda ziyarət etsə, cənnət ona vacib olar.

Hər kəs bibimizi Qumda ziyarət etsə, cənnət ona vacib olar.

Bu fəzilətlər səbəbindən şiələr Quma ziyarətə axışır, bir çoxları isə orada məskunlaşırdı. Beləliklə, Qum qısa zamanda İslam dünyasının ən çox ziyarət edilən şəhərlərindən birinə və şiəliyin əsas mərkəzinə çevrildi.

VI əsrdə Razi Qəzvini yazır: Həzrət Məsumənin (s.ə.) hərəmi həm ümumi həm də xüsusi ziyarətgahıdır. Hətta hənəfi və şafei padşahları və əmirləri bu mübarək türbəni ziyarət etməklə təqərrüb axtarırlar. Həmçinin IV əsr mənbələrində Rey və digər bölgələrdən insanların Həzrət Məsuməni (s.ə) ziyarət etməyə gəldikləri qeyd olunur.

Cibal bölgəsi və Qumun ətraf şəhərlərə təsiri

Tarixi mənbələrdə “Cibal” adlanan bölgə İsfahan, Zəncan, Qəzvin, Həmədən, Dinur, Rey və Kermanşah kimi şəhərləri əhatə edirdi. Bu bölgənin mərkəzində yerləşən Qum, Həzrət Məsumənin (s.ə.) hərəminin mərkəziliyi ilə şiə maarifinin yayılma ocağına çevrilərək tədricən bütün bu şəhərlərə təsir göstərdi.

Tarixçilər bildirirlər ki, Rey və Kaşanda şiəliyin yayılması Qum və onun alimlərinin təsiri altında olmuşdur. Ticarətçilərin, zəvvarların və elm tələbələrinin Quma səfərləri şiə mədəniyyətinin ötürülməsinə imkan yaratdı. Coğrafi baxımdan Qumun təsir dairəsindən kənarda olan bəzi bölgələr, məsələn Kermanın müəyyən hissələri də bu elmi-mədəni əlaqələr vasitəsilə şiə düşüncələrini qəbul etdilər.

Əşarilər və Qum alimləri

Bu dövrdə Əşari ailəsi Qumda böyük nüfuza malik idi və birbaşa imamlarla (ə) yaxın əlaqələri var idi. Şəhərdə yüzlərlə alim və Əhli-beyt tələbəsi fəaliyyət göstərirdi. Onlar şiə hədis irsini qoruyub gələcək nəsillərə ötürdülər. Bu mühit sayəsində Cibal bölgəsi, ardınca isə İranın geniş əraziləri Qumun birbaşa təsiri altına düşdü.

Qum Hövzəsi – Həzrət Məsumənin (s.ə) irsi

Həzrət Məsumənin (s.ə.) Qumdakı hüzurunun ən böyük bəhrələrindən biri bu şəhərdə elmi hövzələrin təməl qoyulması oldu. IV əsrdə Qumda 200 mindən çox alim və tədqiqatçının yaşadığı bildirilir.

Qum alimlərinin elmi fəaliyyətləri nəticəsində yüzlərlə əsər qələmə alındı və bu əsərlər digər İslam mərkəzlərinə yayıldı. Bu isə şiəliyin inkişafında mühüm rol oynadı. Məsələn, İbn Şazan Quminin “Miat Mənaqibə” adlı əsəri Məscidül-həramda tədris olunurdu.

Nəticə

Həzrət Fatimə Məsumənin (s.ə.) Quma hicrəti qısa müddətli bir hüzurla İran tarixində əbədi bir dönüş yaratdı. Onun mübarək hərəmi Qumu şiəliyin elm və mənəviyyat mərkəzinə, İslam dünyasında Əhli-beyt (ə) maarifinin yayılma qaynağına çevirdi.

Həzrət Məsumənin (s.ə.) Qum şəhərinə hicrəti və orada dəfni bu şəhəri İran şiəliyinin əsas mərkəzinə çevirdi. Qum təkcə Cibal bölgəsində və onun ətrafındakı Rey, Kaşan, Avə və Fərəhan kimi şəhərlərdə şiə mədəniyyətini yaymaqla kifayətlənmədi, həmçinin Kerman kimi uzaq bölgələrə də təsir göstərdi.

Əhli-beyt imamlarının (ə) Həzrət Məsumənin (s.ə.) ziyarətinin fəziləti barəsində dəfələrlə etdiyi tövsiyələri Qumu şiələrin daimi ziyarət məkanına çevirdi. Bu mərkəzdən elmi və mədəni bir hövzə meydana gəldi ki, əsrlərdir qlobal miqyasda Əhli-beyt (ə) maarifinin yayılmasında öncül rol oynayır.

Şübhəsiz ki, İranda şiəliyin davamlılığı və möhkəmliyi Həzrət Məsumənin (s.ə.) bərəkətli varlığından qaynaqlanır.

Qeydlər:

1. Tarixe Qum s. 308, Xülasətül-buldan s. 117

2. Qumda İslam mədəniyyəti və sivilizasiyası – Hicri III əsr, s. 128

3. Həzrət Məsumənin (s.ə) Müqəddəs Hərəmi, Müəllif: Ustad Dəvani, müqəddimə, s. 34.

4. Tarixe Qum, ss. 309–311, Biharul-ənvar, c. 99, s. 265, Zadül-məad, s. 547

5. Qum və Həzrət Məsumə haqqında Ensiklopedik Tanışlıq, s. 228

6. Ən-Nəqz, s. 588.

7. Tarixe Qum, s. 308.

8. Tarixe Qum, ss. 318–319, Kaşan dər məsiri təşəyyo, s. 120–124, Rayda şiəliyin inkişaf tarixi, s. 32.

9. İranda Şiəliyin tarixi – başlanğıcdan hicri IX əsrə qədər, s. 117–132

10. Əhli-beyt ilə iranlıların münasibətləri, s. 195; Qum Ensiklopediyası, c. 5, ss. 363–364.

11. Yaqut Həməvi, Mucəmül-buldan, c. 2, s. 99.

12. İranda Şiəliyin öncülləri, s. 56.

13. İranda Şiəliyin tarixi – başlanğıcdan hicri IX əsrin sonuna qədər, s. 308

14.  İslamın ilk əsrlərində İranın tarixi, s. 326.

15. Qumnamə, s. 143

16. Məclisi, Ləvaimi Sahibe Qurani, c. 1, s. 478

17. Cəbari, Qumun hədis məktəbi, s. 108.

18. Kənzül-fəvaid, c. 2, s. 55; Böyük İslam Ensiklopediyası, c. 4, “İbn Şazan” giriş, s. 52–53