Hövzə Xəbər Agentliyinin Məşhəd şəhəri üzrə müxbirinin verdiyi məlumata əsasən,Höccətül-İslam Qaimi Niya, “Darul-Elm” ədəbiyyat və dilçilik məktəbində keçirilən dərs iclasında “Qurani-Kərim və sünnənin anlaşılmasında məcazi anlayışların rolu” mövzusunda çıxış edərək bu sahədə fikirlərini bölüşüb.

Höccətül-İslam Qaimi Niya bildirib ki, “Məfhum metaforası” (yəni konseptual metafora) idrak elmlərində XX əsrin mühüm mövzularından biridir. O qeyd edib ki, bu mövzu ədəbi mətnlərin təfsirində, psixologiyada, siyasətdə, sosial elmlərdə və idrak nəzəriyyəsində tətbiq olunur və müxtəlif sahələr arasında əlaqə qurmağa imkan verir.

“Zehn” rüblük jurnalının baş redaktoru bu mövzunun tarixinə toxunaraq bildirib: Məcaz mövzusunun başlanğıcı Aristotelə gedib çıxır. Aristotel hesab edirdi ki, dilin iki forması mövcuddur: Birincisi, əsas və təhrif olunmamış dil ki, buna “Həqiqi (sözbəsöz) dil” deyilir; İkincisi isə, təhrif olunmuş və ya dilin ikinci formasıdır ki, məcazi bu kateqoriyaya daxildir.

Höccətül-İslam Qaimi Niya vurğuladı: Aristotelin məcazi (istiarə) barədə bir neçə mühüm iddiası var. Birincisi, istiarə dilin məcazi və ya ikinci dərəcəli istifadəsi ilə bağlıdır.İkincisi, məcazi oxşarlıq əsasında formalaşan bir növ məcazdır; Üçüncüsü isə, məcaz sözün gözəlləşdirilməsi məqsədilə işlədilir.

Aristotelin baxışlarının tənqidi və Lakof və Consonun konseptual məcaz nəzəriyyəsinin izahı

İslam fəlsəfəsi sektorunun başçısı, Aristotelin məcaz nəzəriyyəsinə yönələn tarixi tənqidlərə işarə edərək deyib: Ən önəmli tənqidlərdən biri, Corc Lakof və Mark Conson tərəfindən irəli sürülən konseptual məcaz nəzəriyyəsidir. Lakof özü Obama və Klintonun müşaviri olmuşdur və Consonla birlikdə "yaşadığımız məcaralar" adlı kitabı yazmışdır. Conson daha çox fəlsəfi aspektlərə diqqət yetirərkən, Lakof dilçilik aspektlərinə üstünlük vermişdir.

O əlavə etdi: «siyasi düşüncə » və «siyasi təfəkkür » kimi digər əsərlərin ikincisi Obamaya hədiyyə olunubdur. Bu onu göstərir ki, necə dilçilik müzakirələri siyasət sahəsi ilə əlaqələnir və hakimiyyət alətinə çevrilir. «bədən fəlsəfəsi» də bu sahədə Lakofun digər mühüm əsərlərindən biridir.

Din və fəlsəfə üzrə tədqiqatçı Lakofun «bədən fəlsəfəsi» kitabındakı baxışlarına istinad edərək vurğuladı: Lakofa görə, məcaz anlayış əslində insan düşüncəsinə aiddir və sonra dilə keçir. Başqa sözlə, məcaz anlayışın əsas məkanı sözlər deyil, məhz zehn və düşüncədir.

O əlavə etdi: Uşaq əvvəlcə yalnız məhdud sayda maddi anlayışlarla tanış olur, lakin tədricən inkişaf etdikcə, onun konseptual sistemi iki istiqamətdə genişlənir üfüqi istiqamətdə yeni maddi anlayışlarla, şaquli istiqamətdə isə əsas abstrakt və mücərrəd anlayışlarla əlaqələndirilir.

Məcaz; duyulanlardan konseptual keçid və insan dilində abstrakt anlayışların başa düşülməsinin mexanizmi

Epistemologiya müəllimi məcazların «Bədənlə bağlı» olduğunu vurğulayaraq dedi: İnsan yeni anlayışları, həm maddi, həm də abstrakt olanları başa düşmək üçün öz məhdud maddi anlayışlarına müraciət edir və ilkin maddi məkan anlayışlarından istifadə etməklə yeni anlayışları qavrayır. Bədən strukturu və sinir sistemi bizim konseptual sistemimizin formalaşmasında rol oynayır və bədəndən yuxarıdan aşağıya doğru olan əlaqələr vasitəsilə anlayışları qavrayır.

Höccətül-İslam Qaimi Niya insan zehninin məhdudiyyətlərini məcazların bədənlə bağlı qavranmasının səbəbi kimi qiymətləndirərək əlavə etdi: Məhdudiyyətlərə işarə edərək dedi ki, dil həm yaranış, həm də mövcudluq baxımından maddidir və insanın bədən əlaqələrindən yaranıb.Bu xüsusiyyət zamanla aradan qalxmır. Hətta Qiyamət günü də insan bədən vasitəsilə Allahla danışacaq. Çünki bədən zehnin və dilin formalaşmasında əsas bir fenomendir.

O vurğuladı ki, məcaz məlum maddi məkanlardan tanınmayan və abstrakt anlayışlara doğru bir hərəkətdir. İnsan tanış dil və sözlərdən istifadə etməklə yeni anlayışları qavrayır. Məcaz sadəcə oxşarlığa əsaslanan məcaz deyil, əksinə olmadan anlamaq və yaşamaq mümkün olmayan fundamental idrak və zehni bir prosesdir.

O qeyd edib ki, məcaz insan həyatının bütün sahələrini əhatə edir və yalnız bədii nitqin bəzəyi deyil. Məcaz insan düşüncəsinin ayrılmaz hissəsidir və əgər dil gözəlləşirsə, bunun səbəbi düşüncənin gözəlləşməsidir.

Din üzrə tədqiqatçı vurğulayıb ki, məcazlar ali həqiqətlərə işarə edir. Məsələn, “dalaşmaq ” anlayışı bizim üçün tanışdır və uşaqlar da böyüyərkən bir-birilə mübahisə və dava edirlər, buna görə bu anlayış inkişaf mərhələsində öyrənilir. Amma “İddia etmək” və ya “iddia sahibi olmaq” kimi tamamilə abstrakt anlayışlar insan inkişafının daha sonrakı mərhələlərində formalaşır.

O əlavə edib: Biz “iddia etmək” anlayışını başa düşmək üçün “ dava ” konseptindən istifadə edirik. Məsələn, “iddiamı arqumentlərlə müdafiə etdim”, “rəqibin iddiasına hücum etdim”, “iddiamı dəstəkləmək üçün arqumentlər hazırladım” kimi ifadələrdə gördüyümüz kimi, iddia və ona bağlı məkanı anlamaq üçün dava anlayışından yararlanırıq.

Höccətül-İslam Qaimi Niya qeyd edib ki, bütün bu cümlələr eyni mahiyyətə aiddir və o da budur: «İddia etmək, dava etməkdir». Bu əsas cümləyə konseptual məcaz deyilir və digər cümlələr konseptual məcazın təzahürləridir ki, onlara dil məcazları deyilir.

Din üzrə tədqiqatçı bildirib ki, konseptual məcaz zehnində formalaşdıqdan sonra sistemli şəkildə müxtəlif cümlələrdə təzahür edə bilər. O vurğulayıb ki, bu məcaz növü ədəbi məcazlardan fərqlidir və idrak strukturu ilə bağlıdır.

O qeyd edib ki, burada bu nəzəriyyəyə dair öz tənqidlərinə toxunmur, ancaq tənqidlər «konseptual məcaralar və Quran fazası » adlı kitabda təqdim olunub.

İslam Mədəniyyəti və Düşüncəsinin Araşdırmalar İnstitutunun İslam Fəlsəfəsi sektorunun başçısı konseptual məcazların ayələrin və hədislərin anlaşılmasında tətbiqinə diqqət çəkərək dedi: Konseptual məcazlar insan zehninin strukturunu göstərir və onların vasitəsilə insanların düşüncə tərzini anlamaq mümkündür. Bu məcazların müqəddəs kitabda, məsələn Quranda aşkarlanması İslam düşüncəsinin əsaslarının nədən ibarət olduğunu və Qurani-Kərimin hansı məcazlar əsasında qurulduğunu ortaya qoyur.

Höccətül-İslam Qaimi Niya qeyd edib: Qurandakı konseptual məcazlar ardıcıldır və Qurani-Kərimin mətninin mənasını anlamaqda mühüm rol oynayır. Bu məcazlar insan ilə Allah, Allah ilə insan və insan ilə kainat arasındakı əlaqələri dəqiq və ardıcıl şəkildə ifadə edir. Buna görə də, konseptual məcazlar Qurani-Kərimin mətninin mənasını anlamaqda faydalı ola bilər.

Xəbərin sonu