Hövzə Xəbər Agentliyinin müxbiri verdiyi məlumatına görə, Höccətül-İslam Seyyid Əli Həsəni, İmam Xomeyni (r) adına müəssisənin keçirilən “Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri baxımından müasir elmin insanşünaslığı” adlı elmi-təbliğ kürsüsündə çıxış edərək bəyan edib:
Qərbin müasir sivilizasiyası, elmi gücünə əsaslanaraq, təbiət elmləri və xüsusilə humanitar elmlərin inkişafı vasitəsilə insanın həyat tərzinə və onun varlıq aləmini dərk etməsinə yeni bir çərçivə qazandırmışdır.

İmam Xomeyni (r) adına müəssisənin elmi heyətinin üzvü bildirib ki, bu humanitar elmlər, əslində, həmin sivilizasiyanın “proqram təminatı” rolunu oynayır və özünəməxsus epistemoloji (bilgi nəzəri), ontoloji (varlıq nəzəri), antropoloji (insan nəzəri) və aksioloji (dəyər nəzəri) əsaslara söykənir. Bu sivilizasiyanı qəbul etmək isə bu əsasların köklü şəkildə qəbul edilməsini tələb edir ki, bu da İslam humanitar elmlərinin yaradılmasını zəruri bir məsələ halına gətirir.

Müəssisənin dinlər sektorunun müdiri əlavə edib: Bu tədqiqatın əsas sualı budur. Müasir elmi, onun bütün nəticələri ilə birlikdə qəbul etmək mümkündürmü? Əgər bu mümkün deyilsə, onun insanşünaslıq əsasları Qurani-Kərim və Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri baxımından necə qiymətləndirilə bilər?

Höccətül-İslam Həsəni qeyd edib ki, bu araşdırma təsviri-analitik metodla, Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri düşüncəsinə əsaslanaraq, müasir elmin antropoloji əsaslarını tənqid edir. Onun fikrincə, bu əsaslara təbiətçilik (naturalizm), ali məqsədlərin inkarı, insanmərkəzçilik, fərdiyyətçilik, insanın mexanikləşdirilməsi və obyektləşdirilməsi  kimi yanaşmalar daxildir və bunlar Ayətullah Misbah Yəzdinin baxışına görə, müasir elmin biliyə əsaslanan strukturunda ciddi problemlər yaradır.

İmam Xomeyni (r) adına müəssisənin elmi heyətinin üzvü əlavə edib: Əsas məqam budur ki, bu əsaslar sadəcə metodoloji fərziyyələr deyil, insanın Tanrı, kainat və digər insanlarla münasibətlərini müəyyən edən dünya görüşləridir. Buna görə də onların qəbul edilməsi, tamamilə sekulyar və maddi bir paradiqmanın qəbul edilməsi mənasına gəlir.

Müəssisənin dinlər sektorunun müdiri qeyd edib ki, bu tədqiqat təfsiri yanaşma əsasında, müasir elmin bu əsas fərziyyələrini Ayətullah Misbah Yəzdinin “Quran maarifi” adlı mövzu təfsiri çərçivəsində qiymətləndirir. Məqsəd, bu əsaslarda mövcud olan nəzəri və ideoloji boşluqları üzə çıxarmaqdır. Nəticələr göstərir ki, bu fərziyyələrin heç biri Qurani-Kərim ayələri və Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri baxımından qəbul edilə bilməz. Onlar həm elmi, həm də etiqadi baxımdan çoxsaylı qüsurlara malikdir. Bu tədqiqatın yekun məqsədi İslam dünyagörüşünə əsaslanan humanitar elmlərin yaradılmasının zərurətini elmi və Qurani əsaslarla izah etmək və rəqib antropoloji prinsipləri köklü şəkildə tənqid etməkdir.

Höccətül-İslam Həsəni əlavə edib ki, bu elmi kürsünün prosesi analitik-tənqidi yanaşma üzərində qurulmuşdur. İlkin mərhələdə müasir elmdə hakim olan antropoloji prinsiplər müəyyən edilir, daha sonra isə bu prinsiplər Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri çərçivəsində köklü şəkildə tənqid olunur. Bu proses müəyyən edilmiş nəzəri çərçivədən başlanaraq, Qurani dəlillərlə əsaslandırılmış nəticə ilə tamamlanır.

O əlavə edib ki, birinci mərhələdə müasir humanitar elmlərin nəzəri əsasını təşkil edən altı əsas antropoloji prinsip  təbiətçilik, ilahi ali məqsədlərin inkarı, insanmərkəzçilik, fərdiyyətçilik, insanın mexanikləşdirilməsi və obyektləşdirilməsi  izah edilir. Bu mərhələ daha çox təsviri xarakter daşıyır və Qərb sivilizasiyasının hakim baxışı çərçivəsində bu anlayışların dəqiq tərifini təqdim edir. Sözügedən prinsiplər bütövlükdə insanı dərk etməyə yönəlmiş bir ideoloji “proqram təminatı” formalaşdırır və onların qəbul edilməsi Qərb dünyagörüşünün bütün strukturunun qəbul edilməsini tələb edir.

O əlavə edib ki, ikinci mərhələ tədqiqatın əsas və innovativ hissəsidir. Burada birinci mərhələdə müəyyənləşdirilmiş prinsiplər Ayətullah Misbah Yəzdinin Quran təfsiri əsasında bir-bir tənqid edilir və bu tənqidlər Qurani-Kərim ayələri və onun təfsiri əsasında aparılır.

İmam Xomeyni (r) adına müəssisənin dinlər sektorunun müdiri təbiətçiliklə bağlı tənqidə toxunaraq qeyd edib:
Təbiətçilik iddia edir ki, mövcud olan bütün varlıq yalnız maddədən və maddi hadisələrdən ibarətdir. Maddi olmayan (mücərrəd) bir reallıq mövcud deyil. Bu baxış tərzi isə birbaşa olaraq İslam düşüncəsində ruhun varlığının, qeyri-maddi aləmin və insanın əbədi həyatının inkarına gətirib çıxarır. Ayətullah Misbah Yəzdinin (r) bu məsələyə dair tənqidi belə bir əsas üzərində qurulmuşdur ki, Allah-Taalanın kainatın yaradıcı və insanın xaliqi olması faktı özü-özlüyündə bir Xaliqin mövcudluğuna və nəticə etibarilə bütün varlığı izah etməkdə təbiətin kifayət etmədiyinə dəlildir.

Müəssisənin elmi heyətinin üzvü ali məqsədlərin inkarına dair tənqidə toxunaraq bildirib:
Müasir elmlərdə insanın məqsədləri əsasən dünyəvi və maddi ləzzətlərin əldə edilməsi ilə məhdudlaşdırılır. Halbuki Ayətullah Misbah Yəzdi (r) Qurani-Kərim ayələrinə istinad edərək, yaradılışın məqsədyönlü olduğunu qəbul edir və ilahi, uca və ali məqsədi insanın həqiqi və kamil hədəfi kimi təqdim edir. Bu baxış, təbii olaraq, aşağı və sırf maddi məqsədlərin inkarını tələb edir.

Dinlər sektorunun müdiri, insanmərkəzçilik və fərdiyyətçiliklə bağlı tənqidini izah edərək qeyd edib:
Bütün məsələlərdə fərdlərin mərkəzə çəkilməsi, kökündə təbiətçilik düşüncəsinə dayanır. Çünki müqəddəs və ilahi əsasların olmadığı şəraitdə maddi insan yeganə ölçü vahidinə çevrilir. Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri baxımından bu cür təbii əsaslara söykənən insanmərkəzçilik qəbuledilməzdir. Çünki bu yanaşma qulluq məqamının və insanın Xaliq ilə əlaqəsinin unudulmasına gətirib çıxarır.

Höccətül-İslam Həsəni davam edərək bildirib:
İnsanın mexanikləşdirilməsi və obyektləşdirilməsi bu iki anlayış təbiətçilik və reduksionizmin (sadələşdirici yanaşmanın) zəruri nəticələridir. Bu baxışda insan maddi varlıqlardan biri kimi yalnız maddə və hərəkətin qanunlarına tabe olan bir mexanizm şəklində təqdim edilir. Belə bir baxış, insanla heyvan arasındakı keyfiyyət fərqini aradan qaldırır. Ayətullah Misbah Yəzdinin tənqidi isə bu əsasda formalaşır ki, insan qeyri-maddi cəhətlərə, iradəyə və mənəvi məsuliyyətə malik bir varlıqdır və bu xüsusiyyətlər onu sadə bir mexanizmdən əsaslı şəkildə fərqləndirir.

İmam Xomeyni (r) adına müəssisənin elmi heyətinin üzvü yekun olaraq vurğulayıb:
Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, müasir elmin çərçivəsində irəli sürülən bu altı əsasın hər birinin qəbulu, Quran və Ayətullah Misbah Yəzdinin təfsiri baxımından formalaşmış insanşünaslıq prinsipləri ilə birbaşa ziddiyyət təşkil edir. Buna görə də müasir elmin insanşünaslıq əsasları İslam baxımından qəbul edilə bilməz.